گروه نرم افزاری آسمان

[سوره البقرة ( 2): آیات 100 تا 101 ] ....



ص : 399
اشاره
أَ وَ کُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَرِیقٌ مِنْهُمْ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا یُؤْمِنُونَ ( 100 ) وَ لَمَّا جاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُ َ ص دِّقٌ لِما مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِیقٌ مِنَ
( الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ کِتابَ اللَّهِ وَراءَ ظُهُورِهِمْ کَأَنَّهُمْ لا یَعْلَمُونَ ( 101
ص: 400
[سوره البقرة ( 2): آیه 100 ] .... ص : 400
اشاره
( أَ وَ کُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَرِیقٌ مِنْهُمْ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا یُؤْمِنُونَ ( 100
ترجمه و شرح .... ص : 400
خداوند متعال در این آیه مبارکه نیز پرده از روي نشانه دیگري از نشانههاي زشت یهود برداشته و بیان میکند:
اي رسول گرامی ما، شما از بهانه جوئی و لجاجت اهل کتاب دلسرد و رنجیده خاطر مشو زیرا روش آنان همیشه عهد شکنی و دور
افکندن پیمانها بوده است اینها گروهی هستند گسیخته که بر هیچ اندیشهاي یک سخن نمیشوند و به هیچ پیمانی پايبند نمیمانند
و هر وقت آنان عهد و پیمانی بستند گروهی از ایشان آن را شکسته و نظم اجتماع را بر هم زدند و این صفت و خوي ناپسند گویا با
تاریخ یهود همراه است اینک میفرماید:
و آیا هر بار یهودیان عهد و پیمانی با خدا و پیامبر بستند جماعتی از آنان آن را شکسته و با آن مخالفت نکردند؟ چنانکه بنی قریظه
و بنی نضیر عهد کردند که بدشمن کمک نکنند ولی بعهد خود وفا نکرده و در جنگ خندق بکفار قریش یاري نمودند و بلکه
بیشتر آنها با دیدن این همه آیات و معجزات ایمان نمیآورند حتی بتورات هم ایمان ندارند زیرا اگر بتورات ایمان آورده بودند
بقرآن کافر نمیشدند.
ص: 401
ترجمه و شرح [منظوم .... ص : 401
عهدي ار بستند و محکم ساختند فرقه ز ایشان ز دست انداختند
بلکه بسیاري از ایشان نگروند تا نپنداري که یار و پیروند
صفحه 181 از 257
شأن نزول .... ص : 401
از ابن عباس چنین نقل گردیده که مالک بن الصنیف یا مالک بن الصفیر عهد خداوند را با یهودیان در تورات منکر شده و گفته
بود بخدا قسم خدا با ما در تورات راجع به محمّد صلّی اللّه علیه و آله عهدي نبسته و هیچ پیمانی از ما نگرفته است سپس براي رد
گفتار او این آیه نازل گردیده است.
تفسیر کشف الاسرار و تفسیر ابن حاتم نیز این سبب نزول را نقل کردهاند.
ص: 402
بحثی از نظر لغت و معنی .... ص : 402
قوله تعالی نَبَذَهُ فَرِیقٌ مِنْهُمْ نبذ- بنظر راغب انداختن چیزي از روي بی اعتنائی و بعقیده دیگران نبذ مطلق انداختن است لکن در اکثر
آیات قید بی اعتنائی ملحوظ است چنانکه در آیه 40 سوره قصص میفرماید:
فَأَخَذْناهُ وَ جُنُودَهُ فَنَبَذْناهُمْ فِی الْیَمِّ- و جمعش نبذ بضمّ نون و بفتح باء است.
و از این ماده است:
انتباذ بمعنی اعتزال و کنار کشیدن، خود را بگوشهاي انداختن است چنانکه در آیه 22 سوره مریم میفرماید:
فَحَمَلَتْهُ فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَکاناً قَصِیا یعنی مریم حامله شد بعیسی پس کناره گرفت در مکانی دور افتاده.
نبذ- کنار و گوشه، ناحیه پرت نبیذ یعنی افشرده شراب از انگور و خرما و هر مشروب مست کننده و جمعش انبذة است چنانکه
میگویند:
نبذ العنب او التّمر یعنی انگور یا خرما شراب شد.
ص: 403
[سوره البقرة ( 2): آیه 101 ] .... ص : 403
اشاره
( وَ لَمَّا جاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِیقٌ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ کِتابَ اللَّهِ وَراءَ ظُهُورِهِمْ کَأَنَّهُمْ لا یَعْلَمُونَ ( 101
ترجمه و شرح .... ص : 403
خداوند متعال در این آیه توضیح میدهد: کسانیکه چشمشان بنور وحی باز شده بود و پیوستگی و عزت خود را با کتاب و آئین
خدائی یافته بودند و پیش از آمدن پیغمبر اسلام مشخصات او را بمردم شرح میدادند و جمعیت را آماده ایمان به وي میکردند
همینکه پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله بسویشان آمد تا پایه دعوت و کتب گذشتگان را استوار گرداند بر اثر حسّ نژادپرستی و
بسبب حسادت و کینه ورزي با شخص پیغمبر خاتم و آئین او کتاب خدا را پشتسر افکندند اگر این کار را مشرکان میکردند
صفحه 182 از 257
عذري داشتند ولی اینها که صاحب کتاب بودند و پیامبرها را میشناختند و با هدایت الهی پیوستگی داشتند چگونه بر خود هموار
داشتند که کتاب خدا را پشت سر اندازند و بآن عمل نکنند لذا میفرماید:
هنگامیکه فرستادهاي از جانب خدا بسراغ آنها آمد یعنی پیغمبر آخر الزمان مبعوث گردید در حالیکه با نشانههائی که نزد آنها بود
مطابقت داشت و ص: 404
کتابی را هم که در دست آنها بود تصدیق میکرد گروهی از کسانیکه بآنان کتاب داده شده بود یعنی علماء و دانشمندانشان کتاب
خدا یعنی تورات را بخاطر حس نژاد پرستی و حسادت پشتسر افکندند و بدستورات آن عمل نکردند گویا اصلا از آن خبر ندارند
و نمیدانند که تورات کتاب آسمانی است و باید باحکام و دستورات آن عمل کنند و گوئی که علائم و صفات این پیغمبر را در
کتابهاي مذهبی خود ندیدهاند.
ترجمه و شرح [منظوم .... ص : 404
چون رسولی آمد ایشانرا ز حق که مصدق بودشان بر ما سبق
یعنی آنچه هستشان اندر کتاب ترك آن کردند جمعی از عتاب
آنگروهیکه بر ایشان داده شد خود کتاب و کارشان آماده شد
و آن کتاب اللّه وراء پشتشان که نمیدانند گوئی هیچ از آن
(101)
ص: 405
بحثی از نظر لغت و معنی .... ص : 405
قوله تعالی وَراءَ ظُهُورِهِمْ وراء یعنی پس و پشت و گاهی در معنی پیش و جلو نیز بکار برده میشود چنانکه در آیه 187 سوره آل
عمران میفرماید:
فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ و در ضمن آیات قرآن بمعانی مختلفی بکار برده شده از آن جمله است:
1) بمعنی غیر از چنانکه در آیه 7 سوره مؤمنین میفرماید: )
فَمَنِ ابْتَغی وَراءَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ العادُونَ یعنی غیر ذلک.
2) بمعنی جلو چنانکه در آیه 79 سوره کهف میفرماید: )
فَأَرَدْتُ أَنْ أَعِیبَها وَ کانَ وَراءَهُمْ مَلِکٌ یعنی امامهم ( 3) بمعنی پس، عقب چنانکه در آیه 187 سوره آل عمران میفرماید:
فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ یعنی کافران عهد خدا را پشت سر انداخته و آیات الهی را به بهاء اندك فروختند.
4) بمعنی انتقام گرفتن و عذاب کردن چنانکه در آیه 20 سوره بروج میفرماید: )
وَ اللَّهُ مِنْ وَرائِهِمْ مُحِیطٌ یعنی پروردگار بر انتقام و تعذیب آنها پیوسته فائق است.
5) بمعنی دنیا چنانکه در آیه 13 سوره حدید میفرماید: )
قِیلَ ارْجِعُوا وَراءَکُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً یعنی اگر میتوانید بدنیا بر گردید و از آنجا نور کسب کنید.
ص: 406
صفحه 183 از 257
توضیحات .... ص : 406
قوله تعالی أَ وَ کُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَرِیقٌ مِنْهُمْ ( 1) منظور از عهد و پیمانی که یهود آن را شکسته و مخالفت کردند بنظر ابن
عباس ایمان آوردن به پیغمبر آخر الزمان بود که تورات بآن تصریح نموده بود.
یا منظور قراردادهائی است که با پیغمبر اسلام بستند مانند قراردادي که یهود بنی قریظه و بنی النضیر با آنحضرت بستند که بدشمنان
اسلام و پیغمبر اکرم کمک نکنند و در جنگ خندق پیمان شکنی نموده و بقریش یاري نمودند. عطا نیز این قول را پذیرفتهاند.
2) جمله فریق منهم نشان میدهد که یک عده از معاهدین بر عهد خود باقی بوده و بقراردادشان وفا نمودهاند و عدهاي دیگر از )
آنان تخلف نموده و پیمان شکنی کردند سپس بخاطر اینکه تصور نشود این دو گروه با هم مساوي بودند با جمله بل اکثرهم معلوم
کردند که اکثریت با آنهائی بود که بعهد و پیمان خود عمل نکرده بودند و بعضی نیز مانند عبد اللّه سلام، کعب الاحبار، باسلام
پیوسته و برسول اکرم ایمان آوردند.
3) قوله تعالی وَ لَمَّا جاءَهُمْ رَسُولٌ مراد از رسول در این آیه شریفه بنظر اکثر مفسرین پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله میباشد و بنظر )
برخی از علماء مقصود از رسول رسالت و پیامبري است لکن مفسرین قول دوم را ضعیف شمردهاند. أنوار العرفان فی تفسیر القرآن،
ج 2، ص: 407
4) مقصود از لما معهم کتابهاي آسمانی است از قبیل تورات و انجیل و بنظر بعضی مراد از لما معهم فقط تورات است زیرا که روي )
سخن در این آیات با یهود است نه با نصاري ولی مرحوم طبرسی در تفسیر خود قول اوّل را بهتر میداند.
و منظور از لما معهم جمیع ما معهم نیست بلکه فی الجمله از آنها است که دست تحریف بسوي آنها دراز نشده است مانند مطالب
مربوط بظهور و صفات پیغمبر اسلام.
و مراد از کتاب بعضی گفتهاند قرآن است و بعضی معتقدند که تورات و انجیل است.
روح البیان مینویسد:
یک عده از یهود بتورات ایمان داشتند و باحکام آن عمل میکردند و عدهاي نیز آشکارا مخالفت میکردند و بدستورات آن اعتناء
نمیکردند جمله نبذ فریق اشاره بآن است.
و جمله لا یعلمون اشاره بر این است که علم اینها بتورات مساوي است با نادانی زیرا دانشی که از آن استفاده نشود با جهل مساوي
است.
پیغمبر فرمودند آنکه بزبان نه بدل موعظه میکند گفتار خود را نابود کرده است زیرا کسی بآن گوش نکرده و عمل نخواهد کرد و
آنکه از دل و زبان موعظه میکند مانند کسی است که تیرش بنشانه خورده و مردم نیز از گفتارش استفاده میکنند.
5) از دو آیه مذکور استفاده میشود که یهود بر چهار فرقه هستند فرقهاي از روزي جهل و نادانی حکم تورات را در باره دین اسلام )
و بعثت رسول مکرم ص: 408
انکار و تکذیب نمودند.
(نبذ فریق منهم) فرقهاي که ایمان نیاورده و در مقام پذیرش عهد نبودهاند و این فرقه اکثر جامعه یهود را تشکیل میدادند.
(بل اکثرهم لا یؤمنون) فرقه دیگر علماء و دانشمندان یهود بودند که دانسته و فهمیده از روي عناد حکم تورات را در باره دین
اسلام تکذیب نمودند.
(نَبَذَ فَرِیقٌ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ کِتابَ اللَّهِ وَراءَ ظُهُورِهِمْ) و فرقهاي بسیار کمی که بتورات ایمان آورده و اسلام را پذیرفتند که از
جمله بل اکثرهم لا یؤمنون استفاده میشود.
صفحه 184 از 257
ص: 409
روایات .... ص : 409
1) تفسیر امام در ذیل آیه مبارکه أَ وَ کُلَّما عاهَدُوا عَهْداً از امام محمّد باقر علیه السّلام روایت نموده که آنحضرت فرمودند: این آیه )
در توبیخ یهود و همچنین نواصب از اهل اسلام را توبیخ نموده بسبب اینکه التزامی که از آن گرفته شده مبنی بر اینکه رسول مکرم
صلّی اللّه علیه و آله و همچنان از علی ابی طالب پیروي نمایند آن عهد را شکسته و بسیاري از آنان پیمان را نپذیرفتند.
2) تفسیر امام در ذیل آیه وَ لَمَّا جاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مینویسند که امام حسن عسکر علیه السّلام فرمودند یعنی وقتی خداوند )
پیغمبر را با قرآنیکه تصدیق کننده تورات بود براي هدایت و ارشاد یهود فرستاد گروهی از یهودان کتاب تورات را که شرح فضائل
آل محمّد صلی اللّه علیهم اجمعین در آن بود پشت سر انداخته و گویا اصولا از تورات و مندرجاتش بی اطلاع بوده و هیچ
نمیدانند.
ص: 410
تجزیه و ترکیب .... ص : 410
قوله تعالی أَ وَ کُلَّما عاهَدُوا عَهْداً و او عاطفه همزه استفهام کلما کلمه استغراق و منصوب بظرفیت و عاملش جمله نبذ میباشد عاهدوا
فعل ماضی جمع وصله براي کلما و ضمیر فاعل راجع به یهود است عهدا مفعول مطلق نبذه فریق منهم نبذه فعل ضمیرش مفعول فریق
صفت مشبهه و جمله عامل کلما میباشد بل اکثرهم لا یؤمنون- بل حرف اضراب و اعراض از جمله متصله است اکثرهم افعل تفضیل
لا یؤمنون جمله نافیه:
قوله تعالی وَ لَمَّا جاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُ َ ص دِّقٌ لِما مَعَهُمْ لما ظرف و جمله شرطیه من عند اللّه ظرف و مجرور مصدق بصورت
فاعل صفت براي رسول لما معهم مراد از موصول تورات است نبذ فریق من الذین اوتوا الکتاب مفعول اوتوا صله بصورت ماضی
مجهول و مصدر آن ایتاء است الکتاب مفعول کتاب اللّه وراء ظهورهم مفعول جمله نبذ و تکرار لفظ کتاب و اضافه بلفظ جلاله
براي تأکید در توبیخ است وراء ظرف و منصوب ظهور جمع ظهر کنایه از اعراض و تکذیب است کانّهم لا یعلمون- کان حرف
تشبیه و جمله نافیه یعنی از حکم تورات چنان سرپیچی میکنند گویا هرگز آن را ندیده و بآن آگاهی نداشتند.
ص: